1. ਮੁੱਖ ਭੂਮਿਕਾ
ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਜੀਵਨੀ ਦਾ ਡੂੰਘਾ ਨਾਤਾ ਹੁੰਦਾ ਹੈ। ਇਤਿਹਾਸ ਦੀ ਪੂਰੀ ਸਮਝ ਲਈ, ਮਹਾਨ ਵਿਅਕਤੀਆਂ ਦੀਆਂ ਜੀਵਨੀਆਂ ਪੜ੍ਹਣਾ ਜਰੂਰੀ ਹੈ। ਇਸ ਲੇਖ ਵਿੱਚ ਅਸੀਂ ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਦੀ ਜੀਵਨੀ ਰਾਹੀਂ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਦੇ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਪਹਿਲੂਆਂ ਨੂੰ ਜਾਣਨ ਦੀ ਕੋਸ਼ਿਸ਼ ਕਰਾਂਗੇ।
2. ਜਨਮ ਅਤੇ ਪਰਿਵਾਰਕ ਪਿਛੋਕੜ
ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਦਾ ਜਨਮ 5 ਮਈ 1723 ਨੂੰ ਪਿੰਡ ਇਚੋਗਿਲ ਉੱਤਰਾ, ਲਾਹੌਰ ਨੇੜੇ ਹੋਇਆ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੇ ਪਿਤਾ ਗਿਆਨੀ ਭਗਵਾਨ ਸਿੰਘ ਅਤੇ ਦਾਦਾ ਹਰਦਾਸ ਸਿੰਘ ਸਿੱਖੀ ਵਿਚ ਗਹਿਰਾਈ ਨਾਲ ਜੁੜੇ ਹੋਏ ਸਨ। ਇਹ ਪਰਿਵਾਰ ਬਹੁਤ ਧਾਰਮਿਕ, ਸੇਵਾਭਾਵੀ ਅਤੇ ਬਹਾਦਰ ਸੀ।
3. ਮੁੱਢਲਾ ਜੀਵਨ ਅਤੇ ਸਿੱਖਿਆ
ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੁੱਢਲੀ ਸਿੱਖਿਆ ਘਰ ਵਿੱਚ ਹੀ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਗੁਰਮੁੱਖੀ ਦੇ ਨਾਲ-ਨਾਲ ਅਰਬੀ, ਫ਼ਾਰਸੀ ਅਤੇ ਸੰਸਕ੍ਰਿਤ ਵਿੱਚ ਵੀ ਵਿਦਿਆ ਪ੍ਰਾਪਤ ਕੀਤੀ। ਘੋੜ ਸਵਾਰੀ ਅਤੇ ਸ਼ਸਤਰ ਵਿਦਿਆ ਵਿੱਚ ਵੀ ਉਹ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਏ।
4. ਪਿਤਾ ਦੀ ਸ਼ਹੀਦੀ ਅਤੇ ਜਾਗੀਰ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ
ਪਿਤਾ ਦੀ ਨਾਦਿਰ ਸ਼ਾਹ ਦੇ ਹਮਲੇ ਦੌਰਾਨ ਸ਼ਹੀਦੀ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜ਼ਕਰੀਆ ਖਾਨ ਨੇ ਪਰਿਵਾਰ ਨੂੰ ਪੰਜ ਪਿੰਡਾਂ ਦੀ ਜਾਗੀਰ ਦਿੱਤੀ। ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਰਸਾਲਦਾਰ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ।
5. ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਜੀਵਨ ਦੀ ਸ਼ੁਰੂਆਤ
ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਰਸਾਲਦਾਰ ਹੋਣ ਦੇ ਨਾਤੇ ਰਾਜਨੀਤਿਕ ਹੁਨਰ ਸਿਖੇ। ਅਦੀਨਾ ਬੇਗ ਨਾਲ ਮੁਲਾਕਾਤ ਨੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਿਆਣਪ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤਕ ਸੋਚ ਨੂੰ ਨਿਖਾਰਿਆ।
6. ਦਲ ਖਾਲਸਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋਣਾ
ਜ਼ਕਰੀਆ ਖਾਨ ਦੀ ਮੌਤ ਤੋਂ ਬਾਅਦ ਪੰਜਾਬ ਵਿਚ ਹਫੜਾ-ਦਫੜੀ ਹੋਈ। ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਦਲ ਖਾਲਸਾ ਵਿੱਚ ਸ਼ਾਮਿਲ ਹੋ ਕੇ ਨੰਦ ਸਿੰਘ ਸੰਘਾਣੀਆ ਦੇ ਗਰੁੱਪ ਵਿੱਚ ਜੁੜ ਗਏ।
7. ਕਿਲ੍ਹਾ ‘ਰਾਮ ਰੌਣੀ’ ਦੀ ਨਿਰਮਾਣੀ
ਸਿੱਖਾਂ ਨੇ ਆਪਣੇ ਰੱਖ-ਰਖਾਅ ਲਈ ਕਿਲ੍ਹੇ ਬਣਾਉਣ ਦਾ ਫੈਸਲਾ ਕੀਤਾ। ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਵਿਚ ਬਣੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਹਾਸਲ ਹੋਈ। ਇਹ ਕਿਲ੍ਹਾ ਬਾਅਦ ਵਿਚ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਏ ਦੇ ਨਾਂ ਨਾਲ ਪ੍ਰਸਿੱਧ ਹੋਇਆ।
8. ਅਦੀਨਾ ਬੇਗ ਨਾਲ ਸਾਂਝ
ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਰਣਨੀਤਕ ਤੌਰ ‘ਤੇ ਅਦੀਨਾ ਬੇਗ ਨਾਲ ਸਾਂਝ ਕੀਤੀ। ਹਾਲਾਂਕਿ ਇਸ ਕਾਰਨ ਉਹ ਪੰਥ ਤੋਂ ਬਾਹਰ ਕਰ ਦਿੱਤੇ ਗਏ, ਪਰ ਮੌਕੇ ਦੀ ਨਜ਼ਾਕਤ ਸਮਝ ਕੇ ਉਹ ਦੁਬਾਰਾ ਸਿੱਖ ਭਰਾਵਾਂ ਦੇ ਪੱਖ ਵਿੱਚ ਆ ਗਏ।
9. ਰਾਮ ਰੌਣੀ ਦੀ ਰਾਖੀ
ਜਦ ਰਾਮ ਰੌਣੀ ਕਿਲ੍ਹਾ ਘੇਰਿਆ ਗਿਆ, ਤਾਂ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਨੇ ਮੁਗਲ ਫੌਜ ਛੱਡ ਕੇ ਸਿੱਖਾਂ ਦੀ ਸਹਾਇਤਾ ਕੀਤੀ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਨਿਡਰਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਪੰਥ ਪ੍ਰਤੀ ਵਫ਼ਾਦਾਰੀ ਦਾ ਪ੍ਰਮਾਣ ਸੀ।
10. ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਏ ਪਦਵੀ ਦੀ ਪ੍ਰਾਪਤੀ
ਜਦ ਕਿਲ੍ਹਾ ਰਾਮ ਰੌਣੀ ਸੁਰੱਖਿਅਤ ਹੋ ਗਿਆ, ਤਦ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਏ ਦੀ ਉਪਾਧੀ ਮਿਲੀ। ਇਹ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਕੌਮੀ ਸੇਵਾ ਅਤੇ ਨੇਤ੍ਰਿਤਵ ਦਾ ਸਨਮਾਨ ਸੀ।
11. ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਵੱਲੋਂ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਜਿੱਤ ਦੀਆਂ ਤਿਆਰੀਆਂ
18ਵੀਂ ਸਦੀ ਦੇ ਮੱਧ ਵਿੱਚ ਹਿੰਦੋਸਤਾਨ ਆਕਰਮਣਕਾਰ ਅਹਿਮਦ ਸ਼ਾਹ ਅਬਦਾਲੀ ਦੇ ਹਮਲਿਆਂ ਨਾਲ ਦਹਿਲ ਰਿਹਾ ਸੀ। ਦਿੱਲੀ ਦੀ ਮੁਗਲ ਸਲਤਨਤ ਕਮਜ਼ੋਰ ਹੋ ਚੁੱਕੀ ਸੀ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਹਾਲਾਤਾਂ ਵਿੱਚ ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਨੇ ਆਪਣੀ ਰਣਨੀਤਿਕ ਤਾਕਤ ਨਿਰਮਾਣ ਕੀਤੀ। ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਨੇ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਮਿਸਲ ਦੀ ਅਗਵਾਈ ਕਰਦਿਆਂ ਦਿੱਲੀ ਦੀਆਂ ਠਹਿਰੀਆਂ ਬਰਬਾਦੀ ਦੇ ਬਾਵਜੂਦ ਇੱਕ ਨਵਾਂ ਇਤਿਹਾਸ ਲਿਖਣ ਦੀ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ।
12. ਦਿੱਲੀ ਵੱਲ ਰਵਾਨਗੀ ਅਤੇ ਰਣਨੀਤੀ
ਸਿੱਖ ਫੌਜਾਂ ਨੇ 1783 ਵਿੱਚ ਦਿੱਲੀ ਵੱਲ ਰਵਾਨਾ ਹੋ ਕੇ ਸ਼ਾਹ ਆਲਮ ਦੂਜਾ ਦੇ ਕਿਲ੍ਹੇ ਨੂੰ ਘੇਰ ਲਿਆ। ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਅਹਲੂਵਾਲੀਆ, ਬਘੇਲ ਸਿੰਘ ਤੇ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਨੇ ਮਿਲਕੇ ਇਹ ਫਤਹਿ ਯੋਜਨਾ ਬਣਾਈ। ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਮਿਸਲ ਨੇ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ 'ਤੇ ਹਮਲਾ ਕਰਦਿਆਂ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਬੇਮਿਸਾਲ ਲੜਾਈ ਤੇ ਰਣਚਾਤੁਰਤਾ ਦਾ ਪ੍ਰਦਰਸ਼ਨ ਕੀਤਾ।
13. ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ 'ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਚੜ੍ਹਾਈ
ਫਤਹਿ ਤੋਂ ਬਾਅਦ, ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਨੇ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੇ ਨੱਕਾਰੇ ਖਾਨੇ 'ਤੇ ਨਿਸ਼ਾਨ ਸਾਹਿਬ ਲਹਿਰਾ ਦਿੱਤਾ। ਇਹ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਲਈ ਉਹ ਪਲ ਸੀ ਜਦੋਂ ਦਿੱਲੀ ਤੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਛਾਪ ਪਈ। ਇਹ ਮਾਨ ਸਿਰਫ਼ ਜਿੱਤ ਦਾ ਹੀ ਨਹੀਂ ਸੀ, ਇਹ ਸਿੱਖ ਆਤਮਗੌਰਵ ਅਤੇ ਧਰਮ ਨਿਭਾਉਣ ਦੀ ਨਿਸ਼ਾਨੀ ਸੀ।
14. ਵਿਰਾਸਤ ਅਤੇ ਯਾਦਗਾਰੀ ਚਿੰਨ੍ਹ
ਜਿੱਥੇ ਜਿੱਤ ਹੋਈ, ਉੱਥੇ ਹੀ ਰਾਮਗੜ੍ਹਿਆ ਬੁਰਜ ਬਣਾਇਆ ਗਿਆ, ਜੋ ਅੱਜ ਵੀ ਲਾਲ ਕਿਲ੍ਹੇ ਦੀ ਕੰਧ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਗਵਾਹੀ ਦਿੰਦਾ ਹੈ। ਇਹ ਇਤਿਹਾਸਕ ਸੰਸਥਾਨ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਦੀ ਸ਼ੌਰੀਤਾ ਅਤੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀਆਂ ਜਿੱਤਾਂ ਨੂੰ ਅਮਰ ਕਰਦਾ ਹੈ।
15. ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਬੁੰਗੇ (ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ)
ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਬੁੰਗੇ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਵੱਲੋਂ ਬਣਵਾਏ ਗਏ ਸਨ। ਇਹ ਹਰਿਮੰਦਰ ਸਾਹਿਬ ਦੇ ਨੇੜੇ ਸਥਿਤ ਹਨ ਅਤੇ ਦਰਬਾਰ ਸਾਹਿਬ ਦੀ ਅਫਗਾਨੀਆਂ ਤੋਂ ਰੱਖਿਆ ਲਈ ਰੱਖਿਆ ਚੌਕੀਆਂ ਵਜੋਂ ਵਰਤੇ ਜਾਂਦੇ ਰਹੇ ਹਨ। ਇਨ੍ਹਾਂ ਵਿੱਚੋਂ ਇੱਕ ਬੁੰਗੇ ਵਿੱਚ ਅੱਜ ਵੀ 'ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਬੌਰਚੀ' ਨਾਮਕ ਤੋਪ ਰੱਖੀ ਹੋਈ ਹੈ। ਇਹ ਬੁੰਗੇ ਸਿੱਖ ਇਤਿਹਾਸ ਅਤੇ ਵਿਰਾਸਤ ਦੀਆਂ ਮਹੱਤਵਪੂਰਨ ਨਿਸ਼ਾਨੀਆਂ ਹਨ।
16. ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਵਿੱਚ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਦੀ ਭੂਮਿਕਾ
ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਨੇ 18ਵੀਂ ਸਦੀ ਵਿੱਚ 12 ਸਿੱਖ ਮਿਸਲਾਂ ਦੀ ਇੱਕਤਾ ਅਤੇ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਸਥਾਪਨਾ ਵਿੱਚ ਅਹਿਮ ਭੂਮਿਕਾ ਨਿਭਾਈ। ਉਹ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਮਿਸਲ ਦੇ ਸ਼ਕਤੀਸ਼ਾਲੀ ਮੁਖੀ ਸਨ ਅਤੇ ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਰਣਨੀਤਕ ਅਗਵਾਈ ਨੇ ਸਿੱਖ ਰਾਜ ਦੀ ਮਜ਼ਬੂਤੀ ਵਿੱਚ ਯੋਗਦਾਨ ਦਿੱਤਾ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਸਹਿਯੋਗੀ ਭੂਮਿਕਾ ਨਾਲ ਮਹਾਰਾਜਾ ਰਣਜੀਤ ਸਿੰਘ ਨੂੰ ਸਾਰੇ ਮਿਸਲਾਂ ਨੂੰ ਇਕੱਠਾ ਕਰਕੇ ਖਾਲਸਾ ਰਾਜ ਦੀ ਬੁਨਿਆਦ ਰੱਖਣ ਵਿੱਚ ਸਫਲਤਾ ਮਿਲੀ।
17. ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਜੀ ਦਾ ਅੰਤਿਮ ਸਮਾਂ
ਸਰਦਾਰ ਜੱਸਾ ਸਿੰਘ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਨੇ 1803 ਵਿੱਚ, ਆਪਣੀ 80 ਵਰ੍ਹਿਆਂ ਦੀ ਲੰਬੀ ਤੇ ਯਸ਼ਸਵੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਜੀ ਕੇ, ਸੰਸਾਰਿਕ ਯਾਤਰਾ ਨੂੰ ਵਿਦਾ ਕਹਿੰਦੇ ਹੋਏ ਆਪਣੇ ਨਿੱਜੀ ਸਰੀਰ ਦਾ ਤਿਆਗ ਕੀਤਾ।
ਉਹਨਾਂ ਦੀ ਜ਼ਿੰਦਗੀ ਸੱਚਮੁੱਚ ਸਿੱਖ ਧਰਮ ਅਤੇ ਕੌਮ ਲਈ ਸਮਰਪਿਤ ਰਹੀ। ਉਨ੍ਹਾਂ ਦੀ ਵਿਰਾਸਤ ਅੱਜ ਵੀ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਬੁਰਜ, ਅੰਮ੍ਰਿਤਸਰ ਅਤੇ ਦਿੱਲੀ ਵਿੱਚ ਸਾਂਭੀ ਹੋਈ ਹੈ।
ਇੰਜੀਨੀਅਰ ਪਰਮਜੀਤ ਸਿੰਘ ਭਾਰਜ
ਪ੍ਰਧਾਨ
ਆਲ ਇੰਡੀਆ ਰਾਮਗੜ੍ਹੀਆ ਬੋਰਡ
+91 9914022268
.jpg)
